به گزارش نماینده به نقل از شفاف، اوایل دهه هشتاد بود که زمزمه ورود فناوری جدیدی به نام تلفن همراه در کشور به گوش رسید، فناوری‌‌ای که امکان تماس همه‌جایی را فراهم می‌کرد؛ اما در آن زمان شاید کمتر کسی فکر می‌کرد قابلیت اینچنینی که در ابتدا فقط در حد تماس تلفنی بود به همراه پیشرفت روز به روز یا بهتر بگوییم لحظه به لحظه گوشی‌های تلفن همراه به موارد متعددی گسترش پیدا کند که تماس تلفنی به حداقل امکان آن تبدیل شود.

از جمله این قابلیت‌ها که تقریباً جزء آخرین موارد هستند، نرم‌افزارهایی مانند وی‌چت، تانگو، وایبر، لاین، واتس‌‌آپ و...اند که در حال حاضر به عنوان شبکه‌های اجتماعی موبایلی شناخته می‌شوند و از قضا بسیار هم با استقبال روبرو شده‌اند. این نرم‌افزارها که هر کدام یک قابلیت جدید داشته و به نوعی کاستی‌های نرم‌افزار قبلی را پوشش می‌دهد توسط کاربران در سراسر دنیا به کار گرفته می‌شوند اما مطابق معمول یک فناوری وارد کشور ما شد بدون آنکه فرهنگ استفاده درست از آن را حداقل متناسب با شرایط خودمان به وجود بیاوریم؛ تا جایی که آنقدر در استفاده برخی از آنها زیاده‌روی کردیم که توانستیم جزء رتبه‌های یک استفاده از آنها در جهان باشیم.

به راستی چه لزومی دارد که به انتشار این حجم از مطلب، عکس و فیلم که در صحت و سقم اکثر آنها نیز تردید وجود دارد و مطالبی که انتشار آن به دور از اخلاق و فرهنگ ماست اصرار داشته باشیم، این را باید به استفاده بی‌حد‌و‌حصر از این قابلیت‌ها در همه مکان‌ها بیفزاییم و برای آن چاره‌اندیشی کنیم چراکه در حال حاضر اکثر زمان ملاقات‌های خانوادگی‌مان نیز به حضور در فضای شبکه‌های مذکور می‌گذرد، غافل از اینکه دورهم جمع شدیم تا بیشتر از حضور عزیزان خود بهره‌مند شویم.

جای بسی امیدواری است که استفاده‌کنندگان از این شبکه‌ها خود به حضور بیش از حد و غیرضروری در این شبکه‌ها اعتراف می‌کنند اما ظاهراً اعتیادی است که دامنگیر افراد شده و به راحتی هم دست‌بردار نیست.

در مدت حضورم در وایبر به کلی از اطرافم غافل می‌شوم

خانم زمانی ۳۰ ساله و کارمند است. وی می‌گوید: زمانی که از محیط کار به خانه برمی‌گردم به دلیل اینکه مودم اینترنت به صورت دائم در خانه‌مان روشن است به طور ناخودآگاه اینترنت گوشی تلفنم فعال می‌شود و با صدای دریافت پیام وایبر و لاین و ... وارد این شبکه‌ها می‌شوم، گاهی از اوقات در اوج خستگی بعد از دو ساعت متوجه می‌شوم که مدتی طولانی را در وایبر گذرانده‌ام و به کلی از محیط اطرافم غافل شده‌ام.

وی ادامه می‌دهد: نمی‌دانم دلیلش چیست اما حضور در این شبکه ها را خیلی دوست دارم، در عین حال باید بگویم بعد از خروج از آنها به شدت دچار درد چشم و سر می‌شوم.

حضور در وایبر، لاین و... را برای خود تفریحی سالم می‌دانم

خانم رحیمی فرد دیگری است که وی هم تا حدودی خود را معتاد به حضور در این شبکه‌ها می‌داند و می‌گوید: روزانه حداقل سه تا چهار ساعت از وقتم را در این شبکه‌ها می‌گذرانم و به نظرم تفریحی است که از سایر تفریحات سالم‌تر است. من معتقدم فیلتر کردن این شبکه‌ها درست نیست زیرا من این شبکه‌ها را برای خود یک تفریح مناسب و سالم می‌دانم.

وی ادامه می‌دهد:‌ من فقط در دو گروه وایبری عضو هستم و وقتی متوجه می‌شوم در یک گروه نامناسب اَد شده‌ام آن را بسرعت حذف می‌کنم به نظرم استفاده من مثبت است.

از وی می‌پرسم در مدت زمانی که در خانه حضور داری تا چه حد با افراد خانواده ارتباط برقرار می‌کنی، که وی پاسخ می‌دهد: من با مادرم تنها زندگی می‌کنم و تقریباً اصلا با او صحبت نمی‌کنم و همیشه برادرم به همین دلیل من را مورد شماتت قرار می‌دهد قبل از داشتن این شبکه‌های اجتماعی، در خانه سردرگُم بودم و بعضاً به دلیل اینکه تفریحی نداشتم با مادرم بحثم می‌شد. وی معتقد است: به نظرم محیط وایبر از محیط سایر این برنامه‌ها سالم‌تر است.

این موضوع اما در حال حاضر به چالشی در میان زوج‌های جوان نیز تبدیل شده به خصوص آنجایی که این زوج‌ها در گیر‌‌‌ و دار مشغله‌های روزمره در زمان‌هایی که می‌توانند و باید به حضور یکدیگر توجه کنند باز هم اصرار دارند در فضای مجازی این شبکه‌های موبایلی باشند و به واقع نمی‌دانند ریشه روابط خانوادگی‌شان در حال سست شدن است.

ناخودآگاه نسبت به ارتباطات همسرم در وایبر حساس شده‌ام

خانم قاسمی حدود یکسال است که متاهل شده، وی می‌گوید: زندگی یکی از اقوام ما به دلیل ارتباط مرد خانواده با یکی از خانم‌های همکارش در وایبر به طلاق کشیده شد در صورتیکه هیچ قصد قبلی برای این ارتباط نبود و به مرور به این وضع کشیده شد.

وی می‌گوید: من به همسرم اعتماد دارم اما وقتی می‌بینم همسرم گوشه‌ای از اتاق نشسته و با موبایلش مشغول است اعصابم بهم می‌ریزد.

وی ادامه می‌دهد: مشکل دیگر این است که متاسفانه بعضی از خانم‌ها عکس‌های نامناسبی در وایبر یا لاین می‌گذارند و گاهی اوقات که وایبر گوشی همسرم را نگاه می‌کنم به طور ناخودآگاه حساس می‌شوم که نکند خدای ناکرده با فردی ارتباط برقرار کند.

حضور در شبکه‌های اجتماعی با اعتراض همسرم مواجه است

آقای سهرابی نیز از جمله افرادی است که به شبکه‌های اجتماعی علاقه‌مند است. وی در این‌باره می‌گوید: من در چند گروه وایبری عضو هستم، یک گروه فقط برای ارسال جوک داریم و اکثر اوقات همان را چک می‌کنم، اما از زمان تاهل بر سر این موضوع با همسرم بحث داریم، به محض اینکه گوشی موبایلم را برمی‌دارم با اعتراض همسرم مواجه می‌شوم اما فکر می‌کنم می‌توان زمان و تعداد این گروه‌ها را مدیریت کرد، مثلا ما یک گروه وایبری فامیلی داریم که از طریق آن می‌توانیم از حال یکدیگر باخبر شویم، به نظرم برای اینگونه ارتباط‌ها در این شبکه‌ها کارایی مفیدی دارند.
 

***

اما پرونده‌های این روزهای دادگاه‌های خانواده حاکی از ردپای شبکه‌های اجتماعی موبایلی به این پرونده‌هاست.

اعتیاد زوجین به حضور در شبکه‌های مجازی، از علل تشکیل پرونده‌های جدید در دادگاه‌های خانواده

خانم مجیدی وکیل پایه یک دادگستری، می‌گوید: شبکه‌های اجتماعی در چند سال گذشته روند نامطلوبی را در زندگی مردم داشته و برخی از استفاده‌کنندگان تا جایی پیش‌رفته‌اند که زندگی خانوادگی آنها تحت تاثیر قرار گرفته است.

وی ادامه می‌دهد: ماجرای یکی از موکلان من، ارتباط یکی از زوجین از طریق وایبر با یکی از خانم‌‌های همکارش بود که ابتدا از صحبت‌های معمولی آغاز شده بود اما کم‌کم یکدیگر را به اسم کوچک صدا کرده بودند و ارتباط بین آنها زیاد شده بود که در نهایت به جدایی آن زوج ختم شد.

این وکیل پایه یک دادگستری می‌گوید: یک مورد دیگر هم بود که مرد بعد از خوابیدن همسرش شروع به چت کردن در این شبکه‌ها می‌کرده و زن بعد ازمدتی و به صورت اتفاقی متوجه این مورد می‌شود. البته خوشبختانه توانستیم این زوج را به زندگی مشترک بازگردانیم اما متاسفانه اعتیاد زوجین به حضور در شبکه‌های مجازی، از علل تشکیل پرونده‌های جدید در دادگاه‌های خانواده شده است و شبکه های اجتماعی موبایلی به دلیل سهولت دسترسی و رایگان بودن اثرات مخرب‌تری دارند.

کاهش ارتباطات درون خانواده؛ یکی از آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی موبایلی

امیدعلی مسعودی، در خصوص فرصت‌ها و تهدیدات استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی(مانند وایبر، لاین، وی‌چت و...) می‌گوید: در حال حاضر جوانان ما شیفته این فناوری‌ها و با آن سرگرم شده‌اند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به آسیب‌هایی که در صورت استفاده بیش از حد از مظاهر فناوری ممکن است گریبانگیر افراد بخصوص جوانان شود، می‌گوید: کم شدن ارتباطات درون خانوادگی یکی از این آسیب‌هاست، چرا که برخی از جوانان روز و شب درگیر فضای شبکه های موبایلی هستند و از محیط اطراف خود غافل می‌شوند؛ این مسئله در برخی موارد به صورت اعتیاد به‌ موارد مذکور بوده و باعث ایجاد اختلال در عادت‌های معمول زندگی می‌شود.

وی با اشاره به سه مرحله اساسی که مردم یک جامعه در رویارویی با فناوری‌ها، پشت سر می‌گذارند، خاطرنشان می‌کند: به لحاظ فرهنگی سه شکل‌بندی در برخورد با فناوری‌های جدید ارتباطی داریم؛ مرحله امتناع یعنی به واسطه آسیب‌هایی که همراه فناوری‌هاست در ابتدا نسبت به‌ آنها موضع می‌گیرند و آنها را سخت می‌پذیرند؛ اما در مرحله بعد یعنی اکتفا باید قبول کنند که این فناوری‌ها در زندگی نیاز است مثل اینکه کسی نمی‌تواند از هواپیما یا اتومبیل استفاده نکند علیرغم مخاطراتی مانند آلودگی هوا، تصادف یا سانحه که هر یک از آنها برای مردم دارند.

مسعودی می‌افزاید: در مرحله اکتفا مردم به حدی می رسند که فناوری را می‌پذیرند، شاخ و برگ اضافه آن را چیده و در نهایت از محصول آن استفاده می‌کنند و آن را بر اساس فرهنگ خود بومی می‌کنند، اما مرحله سوم یعنی امتزاج در واقع استفاده بی حد و حصر از این فناوری ها صورت می‌گیرد.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته فاصله بین مرحله اول، دوم وسوم حتی تا ۵۰ سال طول می‌کشید اما امروز و در عصر ارتباطات، یک نرم‌افزار طی ۲۴ ساعت در کشور فراگیر می‌شود و عموم نسبت به آن اقبال نشان می‌دهند؛ بسیاری از مشکلات عصر ما ناشی از کم شدن فاصله میان سه مرحله مذکور است چرا که در این صورت افراد فرصت و قدرت تصمیم‌گیری خود را از دست می‌دهند، اما می‌توان بسیاری از این مشکلات را با آموزش حل کرد.

لزوم مدیریت زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی

حسین امامی نیز در این باره معتقد است: آنچه مهم است آگاه‌سازی کاربران است یعنی این شبکه‌ها بخشی از برنامه‌های پیام‌رسان فوری‌ هستند و باید از حالت صرف سرگرمی، اشتراک‌گذاری مطالب و در نتیجه کاهش ارتباط با افراد خانواده خارج شود و هر فرد در استفاده از این شبکه‌ها برای خود محدودیت زمانی قائل شده و به نوعی آن را مدیریت کند.

وی ادامه می‌دهد: متاسفانه در اداره‌ها نیز این شبکه‌های موبایلی باعث پایین آمدن بهره‌وری کارمندان شده و از حالت مثبت فاصله گرفته است؛ مسئله دیگر رعایت اخلاقیات، رعایت حریم خصوصی سایر کاربران و مسئولیت اجتماعی در این شبکه‌هاست که نیاز به فرهنگسازی دارد.

این پژوهشگر رسانه‌های نوین خاطرنشان می‌کند: افراد در این شبکه‌ها به دنبال شبکه‌سازی و گروه‌سازی هستند یعنی مثل قبل بحث صرف چت کردن نیست، اما در حال حاضر آسیب آنها ارتباط‌گیری از طریق این شبکه‌ها، منزوی شدن و منحصر کردن ارتباط با افراد دیگر از طریق این شبکه‌هاست که ارتباط سنتی را تهدید می‌کند و حضور در این فضاها کارکردهای ارتباط جمعی مثل حضور در مساجد یا دانشگاه‌ها را ندارد.

این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: باید پذیرفت که مسیر حرکت شبکه‌های اجتماعی به سمت موبایل و حذف سیستم شماره‌گیری مخابرات است، اما آنچه لازم است آگاه‌سازی مخاطبان و کاربران از شرایط استفاده از این شبکه‌هاست که روابط اجتماعی و درون‌خانوادگی را تهدید نکند.
 

***

 فرهنگ صحیح بهره گیری از شبکه های اجتماعی، خلأیی است که نگرانی ها را در کنار انتشار محتوای غیر قابل کنترل، افزایش می دهد. البته حتی اگر جامعه از این جهت آموزش های لازم را دریافت کند، این موضوع مسؤولیت نهادهای مرتبط برای هوشمندسازی نظارت بر انتشار محتوای این شبکه ها را برای جلوگیری از خطرات اجتماعی و فرهنگی آن سلب نمی کند، چرا که پایین ترین گروه های سنی نیز اکنون با این پدیده، فرصت ها و آسیب های آن مواجهند. جامعه اسلامی و ایرانی ما باید توانمندی خود را در برابر پدیده های نوظهور در فضای مجازی افزایش دهد، تا با عبور از تهدیدهای آن، فرصت های موجود آن را به نفع پیشرفت کشور تبدیل نماید.